Hoàng thái hậu

Thứ bậc Hoàng tộc, Quý tộc và Hiệp sĩ

Hoàng đế & Hoàng hậu Nữ hoàng & Hoàng tế

Thái hoàng thái hậu Hoàng thái hậu / Thái thượng hoàng hậu Hoàng thái phi & Thái thượng hoàng

Thái hậu / Thái phi

Vương thái hậu / Vương đại phi

Quốc vương & Vương hậu Nữ vương & Vương phu

Hoàng tử & Hoàng tử phi

Thái tử & Thái tử phi Thế tử & Thế tử tần Công chúa & Phò mã

Đại Thân vương & Đại Vương phi Đại Công tước & Đại Công tước phu nhân

Thân vương & Vương phi Phó vương & Phó vương phi

Quận chúa & Quận mã Huyện chúa & Huyện mã

Công tước & Công tước phu nhân

Hầu tước & Hầu tước phu nhân

Bá tước & Bá tước phu nhân

Tử tước & Tử tước phu nhân

Nam tước & Nam tước phu nhân

Hiệp sĩ & Nữ Tước sĩ

Hoàng thái hậu (chữ Hán:皇太后 ( gọi tắt là Thái hậu (太后), tiếng Anh: Dowager Empress ) là tước vị dành cho mẹ của Hoàng đế đang tại vị, hoặc Hoàng hậu của vị hoàng đế trước đó đã mất, và do hoàng đế đang tại vị tôn phong.

Nếu vợ của Thái thượng hoàng (tức là cha vua còn sống) thì không gọi là Hoàng thái hậu, mà là Thái thượng hoàng hậu. Chỉ khi Thái thượng hoàng mất thì Thái thượng hoàng hậu mới thành Hoàng thái hậu. Trong cùng thời gian, có thể có hơn một Hoàng thái hậu.

• Khi hoàng đế băng hà, hoàng hậu (vợ chính) của hoàng đế đó trở thành Hoàng thái hậu. Các Hoàng phi trở thành Hoàng thái phi (皇太妃)
• Hoàng đế mới lên ngôi có thể tôn phong mẹ của mình làm Hoàng thái hậu, dù người mẹ này không phải là Hoàng hậu của vua trước
• Bà nội của vua gọi là Thái Hoàng thái hậu (太皇太后)
• Bà cố của vua gọi là Thái Thái Hoàng thái hậu (太太皇太后)

Khi Hoàng thái hậu qua đời, thụy hiệu lấy lại là Hoàng hậu.

Danh xưng ở các nước chư hầu, Quốc vương, chúa

Mẹ của các quân vương gọi là Vương thái hậu. Trường hợp này gặp ở các nước quân vương của lịch sử Trung Quốc.

Ở lịch sử Hàn Quốc, nhà Triều Tiên, mẹ vua là Vương đại phi (王大妃) hoặc Đại phi (大妃), bà vua là Đại vương đại phi (大王大妃), vốn dĩ các vua Triều Tiên không bao giờ dám xưng Đế và vợ chính của họ chỉ là Vương phi thay vì Hoàng hậu, nên không có chữ Hoàng, cũng không dám dùng chữ Thái.

Trong khi đó, lịch sử Việt Nam, các chúa Trịnh, chúa Nguyễn tôn mẹ là Vương thái phi (王太妃), bà của chúa là Thái tôn thái phi (太尊太妃). Có khi gọi chung là Quốc mẫu (國母) hay Quốc thái mẫu (國太母).

Một số Hoàng thái hậu, Vương thái phi nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam

1. Hoàng thái hậu Dương Vân Nga, vợ vua Đinh Tiên Hoàng, mẹ vua Đinh Toàn, sau đó làm hoàng hậu vua Lê Đại Hành, là Hoàng thái hậu chính thức đầu tiên được ghi trong lịch sử
2. Hoàng Thái hậu Lê Thị Phất Ngân, vợ vua Lý Thái Tổ, sinh ra Lý Thái Tông, tôn phong làm Linh Hiển hoàng thái hậu. Con gái của Lê Hoàn và Dương Vân Nga
3. Hoàng thái hậu Thượng Dương, vợ cả của vua Lý Thánh Tông; lên làm Hoàng Thái hậu nhiếp chính giúp vua Lý Nhân Tông, nhưng về sau bị Ỷ Lan Thái phi sinh lòng ghen ghét đen tối, lập mưu sát hại bà cùng 72 cung nữ thiêu sống theo vua Thánh Tông, hòng để đoạt quyền nhiếp chính
4. Hoàng thái hậu Linh Nhân tức Ỷ Lan, tên thật Lê Thị Yến, Nguyên phi của vua Lý Thánh Tông, mẹ đẻ vua Lý Nhân Tông nên được phong Hoàng thái hậu dù trước đó không phải là Hoàng hậu
5. Linh Chiếu Thái hậu họ Lê, vợ vua Lý Thần Tông, mẹ vua Lý Anh Tông. Tư thông với Đỗ Anh Vũ làm đảo lộn chính sự nhà Lý
6. Hoàng Thái hậu Đàm thị, vợ Lý Cao Tông, mẹ vua Lý Huệ Tông; rất ghét bà Trần Thị Dung, hay tìm mưu hãm hại
7. Hoàng thái hậu Trần Thị Dung, vợ Lý Huệ Tông, mẹ Lý Chiêu Hoàng và hoàng hậu Thuận Thiên. Sau bị phế làm Thiên Cực công chúa, gả cho Trần Thủ Độ
8. Tuyên Từ hoàng thái hậu Nguyễn Thị Anh, Trung Văn hoàng hậu của Lê Sơ, mẹ vua Lê Nhân Tông
9. Hoàng thái hậu Quang Thục, tên húy Ngô Thị Ngọc Dao, vợ vua Lê Thái Tông, mẹ vua Lê Thánh Tông
10. Vương Thái phi Mạc Thị Giai, vợ của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, mẹ chúa Thượng Nguyễn Phúc Lan
11. Vương Thái phi Đoàn Thị Ngọc, vợ chúa Thượng Nguyễn Phúc Lan, mẹ của chúa Hiền Nguyễn Phúc Tần
12. Hoàng Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc, vợ vua Lê Thần Tông
13. Vương Thái phi Trịnh Thị Ngọc Lung, vợ của chúa Trịnh Tạc
14. Vương Thái phi Trương Thị Ngọc Chử, mẹ chúa Trịnh Cương
15. Hoàng Thái hậu Nhu Thuận, vợ vua Lê Thuần Tông, mẹ vua Lê Hiển Tông
16. Vương Thái phi Vũ Thị Ngọc Nguyên, vợ chúa Trịnh Cương, mẹ chúa Trịnh Giang và Trịnh Doanh
17. Vương Thái phi Nguyễn Thị Ngọc Diễm, vợ chúa Trịnh Doanh, mẹ chúa Trịnh Sâm
18. Hoàng Thái hậu Lê Ngọc Hân, Bắc Cung hoàng hậu nhà Tây Sơn, vợ Quang Trung Nguyễn Huệ, Thái hậu thời Cảnh Thịnh
19. Hoàng Thái hậu Bùi Thị Nhạn, Chính Cung hoàng hậu nhà Tây Sơn, vợ vua Quang Trung Nguyễn Huệ, Thái hậu nhiếp chính thời Cảnh Thịnh
20. hoàng thái hậu Từ Dũ, Nghi Thiên Chương hoàng hậu của vua Thiệu Trị, mẹ vua Tự Đức
21. Hoàng thái hậu Đoan Huy, còn gọi là bà Từ Cung, mẹ vua Bảo Đại, vị Hoàng thái hậu cuối cùng của lịch sử Việt Nam.

Một số Hoàng thái hậu nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc

1. Thái hậu Triệu Cơ của nhà Tần, mẹ vua Tần Thủy Hoàng. Bà được phong Vương thái hậu khi Tần Thủy Hoàng lên ngôi vua Tần. Sau khi Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Quốc, Triệu Cơ được phong thụy Đế Thái Hậu và trở thành Hoàng thái hậu đầu tiên của Trung Hoa.
2. Lữ Thái hậu hoàng hậu đầu tiên của nhà Hán, trờ thành Hoàng thái hậu nhiếp chính sau khi Hán Cao Tổ qua đời được 15 năm.
3. Thái hậu Võ Tắc Thiên của nhà Đường, hoàng hậu thứ hai của Đường Cao Tông. Trở thành Hoàng thái hậu dưới thời Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông, sau trở thành nữ hoàng duy nhất của Trung Quốc với tên gọi Tắc Thiên Đại Thánh hoàng đế.
4. Sùng Khánh hoàng thái hậu, mẹ hoàng đế Càn Long nhà Thanh. Là quý phi của hoàng đế Ung Chính, sau Càn Long lên ngôi được phong Hoàng thái hậu.
5. Từ An Thái hậu, hoàng hậu của Hàm Phong nhà Thanh.
6. Từ Hi Thái hậu, hoàng quý phi của Hàm Phong, mẹ của hoàng đế Đồng Trị, nhiếp chính hai đời vua Đồng Trị và Quang Tự. Được xem là người phụ nữ có quyền lực và dã tâm lớn nhất nhà Thanh.
7. Long Dụ thái hậu của nhà Thanh, vợ vua Quang Tự - thời Thanh Mạt Đế - Hoàng thái hậu cuối cùng của Trung Quốc.

Xem thêm

• Thái Hoàng thái hậu
• Hoàng hậu
• Hoàng đế