Ngữ chi Việt
| Ngữ chi Việt | |
|---|---|
| Khu vực | Đông Dương |
| Phân loại | Nam Á
|
| Phân nhánh |
Việt-Mường
|
| Glottolog | [1] viet1250 [1][2] |
Ngữ chi Việt hay ngữ chi Việt-Chứt là một nhánh của ngữ hệ Nam Á. Trước đây người ta còn gọi ngữ chi này là Việt-Mường, Annam-Muong, Vietnamuong, nhưng hiện nay nói chung các tên gọi này được dùng để chỉ phân nhánh của ngữ chi Việt Mường, trong đó chỉ bao gồm tiếng Việt và tiếng Mường.
Mục lục
Nguồn gốc[sửa | sửa mã nguồn]
Dựa trên cơ sở sự đa dạng ngôn ngữ, người ta cho rằng ngữ chi Việt có thể đã xuất hiện tại các địa điểm mà ngày nay là các tỉnh Bolikhamsai, Khammouane của Lào và Nghệ An, Quảng Bình của Việt Nam[3].
Tiếng Việt đã được nhận dạng là một ngôn ngữ Nam Á vào giữa thế kỷ XIX và có chứng cứ mạnh mẽ ủng hộ cho phân loại này. Ngày nay, tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn âm tiết giống như tiếng Quảng Đông hay tiếng Thái Lan và đã mất nhiều đặc điểm của âm vị và hình vị ngôn ngữ Nam Á nguyên thủy. Tiếng Việt cũng vay mượn nhiều từ thuộc vốn từ vựng của tiếng Trung và các thứ tiếng Thái. Vì vậy, nhiều người vẫn không đồng ý với ý kiến cho rằng tiếng Việt gần gũi với tiếng Khmer hơn là với tiếng Trung và tiếng Thái.
Tuy nhiên, những đặc điểm này chỉ là bề ngoài, là kết quả của sự tiếp xúc ngôn ngữ. Trong hàng ngàn năm Bắc thuộc và vai trò của Hán học vào thời kỳ phong kiến sau đó, tiếng Việt chịu ảnh hưởng nhiều từ tiếng Trung, thậm chí cả trong chữ viết, tiếng Việt đã sử dụng chữ Nôm trong hàng trăm năm. Nhiều ngôn ngữ thuộc ngữ chi Việt có hệ thống thanh điệu và phát âm trung gian giữa tiếng Việt-Mường với các nhánh khác của ngữ hệ Nam Á mà không bị ảnh hưởng bởi tiếng Trung và tiếng Thái.
Phân loại[sửa | sửa mã nguồn]
Ngữ chi Việt được phân loại như sau, do Chamberlain đề xuất (2003:422), được dẫn trong Sidwell (2009:145). Không giống các hệ thống phân loại trước đây, nay nhánh thứ sáu ("Nam") có thêm tiếng Kri.
- Ngữ chi Việt
- Nhánh bắc (Việt-Mường)
- Nhánh tây bắc (Thổ) (Cuối)
- Tiếng Toum
- Tiếng Liha
- Tiếng Phong
- Nhánh tây (tiếng Aheu) (Thavưng)
- Ahoe
- Ahao
- Ahlao
- Nhánh đông nam (Tiếng Chứt)
- Tiếng Chứt
- Tiếng Rục
- Tiếng Sách
- Tiếng Mày
- Tiếng Mã Liềng
- (Tiếng Arem ?)
- (Tiếng Kata)
- Nhánh tây nam
- Tiếng Atel
- Tiếng Thémarou
- Tiếng Arao
- Tiếng Makang
- Tiếng Malang
- Tiếng Maleng
- Tiếng Tơe
- Nhánh nam
- Tiếng Kri
- Tiếng Phóng
- Tiếng Mlengbrou
So sánh một số từ cùng gốc[sửa | sửa mã nguồn]
Tài liệu được lấy từ SEAlang Projects.[4]
| Ngôn ngữ nguyên thủy (Proto-Vietic) |
Tiếng Việt | Tiếng Mường [GC 1] |
Tiếng Rục | Tiếng Thavưng | Tiếng Thổ (Cuối Chăm) |
|---|---|---|---|---|---|
| *b-ləːj | trời | blời/tlời | pləːj² | - | bləːj¹ |
| *ɓaːlʔ | mái | bảl | ɓaːl³ | - | maːj³ |
| *k-ceːt | chết | chít | kəciːt⁷ | cəːt⁷ | ceːt⁷ |
| *ɗam | (số) năm | đăm/đằm | ɗam¹ | ɗam¹ | ɗam¹ |
| *ʔiːt | ít | ít | ʔit⁷ | ʔiːt⁷ | ʔiːt⁷ |
| *k-lɔːŋ | (bên) trong | tlong | klɔːŋ¹ | kʰəlɔːŋ¹/lɔːŋ¹ | klɒːŋ¹ |
| *kʰɔːjʔ/*k-hɔːjʔ | khói | khỏi | kəhɔːj³ | kəhɔːj³ | kʰɒːj³ |
| *kuːs/guːs | củi | cúi | kuːrʰ¹ | kuːjʰ¹ | kuːl⁶ |
| *m-laɲ | nhanh/ lanh |
nhanh/ lanh |
laɲ¹ | - | læŋ¹ |
| *muːs | mũi | mũi | muːlʰ¹ | muːjʰ¹ | muːl⁶ |
| *-naŋʔ | nặng | nẵng | naŋ⁶ | nâ̰ŋ | naŋ³ |
| *p-leːʔ | trái [quả] | plải/tlải | pəliː³ | pʰaləː³ | pleː³ |
| *poːŋ | bông | pông | - | poːŋ¹ | pɔːŋ¹ |
| *pʰaː | pha (trộn) | pha | pʰaː¹ | - | pʰaː¹ |
| *tʰəh | thở | thớ/sớ | - | tʰəː⁵ | |
| *tɔh | đỏ | tó | tɔh¹ | tɔh¹ | - |
| *tiː | đi | đi/ti | tiː² | tiː² | tiː² |
- Thanh điệu trong tiếng Việt bắt nguồn từ các âm vị ở cuối từ trong ngôn ngữ tổ tiên chung của ngữ chi Việt. Thanh sắc và nặng của tiếng Việt xuất hiện ở những từ có âm tắc /-p -t -c -k -ʔ/ cuối từ, thanh hỏi và ngã bắt nguồn từ âm /-h/ và /-s/, còn thanh ngang và huyền từ các trường hợp còn lại.
- Các cụm phụ âm đầu *k-l, *b-l và *p-l được lưu giữ ở nhiều ngôn ngữ (thường kèm theo việc âm tiết hóa phụ âm đầu với nguyên âm chèn thêm). *k-l trở thành /ʈʂ~ʈ/ (viết là [tr]) trong tiếng Việt. *b-l và *p-l cũng trở thành [tr] trong mọi phương ngữ Nam Bộ, nhưng lại thường trở thành /z/ (viết là [gi]) trong các phương ngữ Bắc Bộ (so sánh giời và trời, gio và tro, giồng và trồng, giai và trai). *k-l phát triển thành /tl/ trong tiếng Mường, *b-l và *p-l được giữ nguyên (nhưng có phương ngữ mà cả ba đều hợp thành /tl/).
- Hai âm bật hơi *pʰ và *kʰ được xát hóa thành lần lượt /f/ [ph] và /x/ [kh] ở những phương ngữ Bắc Bộ, nhưng được lưu giữ tương đối hoàn chỉnh các phương ngữ Trung Bộ, một số phương ngữ Nam Bộ và trong các ngôn ngữ khác.
Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ Chưa đầy đủ do sự đa dạng phương ngữ của tiếng Mường.
- ^ Glottolog viet1250
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert và đồng nghiệp biên tập (2013). [1] “Ngữ chi Việt”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ Chamberlain J.R. 1998, "The origin of Sek: implications for Tai and Vietnamese history", trong "The International Conference on Tai Studies", S. Burusphat (chủ biên), Băng Cốc, Thái Lan, tr. 97-128. Viện Ngôn ngữ và Văn hóa vì phát triển nông thôn, Đại học Mahidol.
- ^ Mon-Khmer Comparative Dictionary - Từ điển so sánh ngôn ngữ Môn-Khmer tại SEAlang Projects.
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- Chamberlain, J.R. 2003. Eco-Spatial History: a nomad myth from the Annamites and its relevance for biodiversity conservation. In X. Jianchu and S. Mikesell, eds. Landscapes of Diversity: Proceedings of the III MMSEA Conference, 25-ngày 28 tháng 8 năm 2002. Lijiand, P. R. China: Center for Biodiversity and Indigenous Knowledge. pp. 421–436.
- Sidwell, Paul (2009). Classifying the Austroasiatic languages: history and state of the art. LINCOM studies in Asian linguistics, 76. Munich: Lincom Europa.
- SEAlang Project: Mon-Khmer languages. The Vietic Branch
- Sidwell (2003)
- Endangered Languages of Mainland Southeast Asia
- Ethnologue
Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]
- Alves, Mark J. (2003). and Other Minor Vietic Languages: Linguistic Strands Between Vietnamese and the Rest of the Mon-Khmer Language Family. In Papers from the Seventh Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society, ed. by Karen L. Adams et al.. Tempe, Arizona, 3-19. Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies.
- Barker, M. E. (1977). Articles on Proto-Viet-Muong. Vietnam publications microfiche series, no. VP70-62. Huntington Beach, Calif: Summer Institute of Linguistics.
- Nguyễn, Tài Cẩn. (1995). Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo) (Textbook of Vietnamese historical phonology). Hà Nội: Nhà Xuất Bản Gíao Dục.
- Trần Trí Dõi (2011). Một vài vấn đề nghiên cứu so sánh - lịch sử nhóm ngôn ngữ Việt - Mường [A historical-comparative study of Viet-Muong group]. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại Học Quốc gia Hà nội. ISBN 978-604-62-0471-8
- Ngữ tộc Môn-Khmer
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
- Chamberlain, J.R. 2003. Eco-Spatial History: a nomad myth from the Annamites and its relevance for biodiversity conservation. In X. Jianchu and S. Mikesell, eds. Landscapes of Diversity: Proceedings of the III MMSEA Conference, 25–28 August 2002. Lijiand, P. R. China: Center for Biodiversity and Indigenous Knowledge. pp. 421–436.
- Sidwell, Paul (2009). Classifying the Austroasiatic languages: history and state of the art. LINCOM studies in Asian linguistics, 76. Munich: Lincom Europa.
- SEAlang Project: Mon–Khmer languages. The Vietic Branch
- Sidwell (2003)
- Endangered Languages of Mainland Southeast Asia
- http://projekt.ht.lu.se/rwaai RWAAI (Repository and Workspace for Austroasiatic Intangible Heritage)
- http://hdl.handle.net/10050/00-0000-0000-0003-670D-C@view Vietic languages in RWAAI Digital Archive
 |
Wikimedia Commons có thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Ngữ chi Việt |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
